Het ballet (1980)
Het ballet (1980)
12 december 1985
12 december 1985
17 november 1987
17 november 1987
Eind ’80 tot 2017
Jaren ’80 tot 2017
Intro
Eldorado uit 1980 is het meest sober én – in tegenstelling tot de latere versies – het meest idyllisch. Het Franstalige verhaal en de mise en scène zijn bondig samengevat in 4 A-4tjes. Voor deze versie werkte Majoie samen met de Franse dichter Gilles Launay.
Haar Eldorado laat zich lezen als de geschiedenis van de nieuwkomers in Suriname, van brute kolonisatoren, slaafgemaakten tot contractarbeiders. De grondgedachte is dat muziek en dans verbroederen. Majoie putte voor haar opera uit vroeger werk. In die zin vertelt deze opera ook het verhaal van haar loopbaan en leven.
Mogelijk liet Majoie zich voor het ballet inspireren door haar zus Toetie van Binnendijk-Hajary (1923-1990) en nichtje Ilse-Marie (Immeke) Hajary. Toetie was als actrice verbonden aan het Surinaamse theater Thalia en verdiepte zich in Indiase dans. Haar dochter (Majoies nicht) Ilse-Marie Hajary (1944-1994) maakte van dansen haar professie, niet alleen als danseres maar ook als choreografe. Zoals Majoie verschillende muziekstromingen combineerde, vermengde zij de dansstijlen van het oosten en het westen met die van Suriname.
Volgens een notitie vangt het ballet ‘halverwege de tweede akte’ aan, maar een choreografie ontbreekt. Ook de partituur en liedteksten missen in haar archief. Er is wel een ongedateerde bandopname, waarin Majoie Hajary de thema’s van Eldorado benoemt en op de piano voorspeelt. Hieronder vergelijk ik het verhaal uit 1980 met die bandopname.
Geluidsfragment Thema van de muziek, gespeeld door Majoie Hajary
Tableau 1
Proloog
Als de gordijnen opengaan zien we de prins, die zich – zoals elke morgen – onderdompelt in zijn bad vol goud. Hij is zichtbaar moe en verveeld; de weelde van al dat goud is zwaar om te dragen.
Geluidsfragment Thema Proloog, gespeeld door Majoie Hajary
De lusteloze prins leeft op als zijn ‘messenger’, boodschapper, – teruggekeerd van een verre reis hem vertelt ‘gelukkige mensen’ te hebben ontmoet. Gelukkige mensen? Ja, mensen die dansten en muziek maakten. Nieuwsgierig geworden schrijft de prins een wedstrijd uit: dansers en musici uit alle windstreken worden uitgenodigd om in Paramaribo hun kunsten te vertonen. Als beloning ontvangt de winnaar de diamanten sleutel die toegang verschaft tot zijn goudrijk.
Geluidsfragment Thema Messenger (Boodschapper), gespeeld door Majoie Hajary
In dit thema is haar Surinaamse Rhapsodie [download] uit 1948 te herkennen: variaties op het Surinaamse volkslied Peroen, Peroen, mi patron. Ze componeerde het tijdens een kort bezoek aan Suriname en droeg het op aan gouverneur Huender. Het – onbevestigde – verhaal wil dat Majoie na haar optreden via de gouverneur vervolgens een beurs kreeg om in Parijs te gaan studeren.
De melodie Peroen, peroen… keert als thema terug in de latere versies van haar opera.
In Majoies jeugd was het volkslied Peroen, Peroen… als aftelspelletje vaste prik op kinderfeestjes. De diepere betekenis refereert aan iets minder feestelijks: een Engelse aanval op Suriname (Paramaribo). Volgens de Surinaamse socioloog Deryck Ferrier (1933-2022) speelde het lied zich af in 1667, de Surinaamse schrijver Theo Comvalius meent dat het 1799 was. Uit een notitie in haar archief verwijst Majoie ook naar het jaartal 1799. Maar Ferriers verklaring eigenlijk meer van toepassing op voor haar liedteksten.
Tableau 2
De dans- en muziekgroepen arriveren om deel te nemen aan de wedstrijd:
De Spanjaarden
In een groot galjoen arriveren allereerst de Spanjaarden. De Spanjaarden, in de persoon van Alonso de Ojeda, waren de eerste Europeanen, die de contouren van Suriname in hun scheepskijker ontwaarden. Maar ze lichtten al snel het anker. Dat ze Suriname links lieten liggen, wilde niet zeggen dat ze zich elders niet aan slavernij bezondigden. Integendeel.
De Spanjaarden namen samen met de Portugezen het voortouw in de mensonterende Europese slavenhandel, met de Engelse, Fransen en Nederlanders in hun kielzog.
Geluidsfragment Thema Spanjaarden, gespeeld door Majoie Hajary
Ze put hier uit haar opera-oratorium Da pinawikie, Surinaams voor lijdensweek (op een bandopname is dit fragment te beluisteren vanaf 1:48’37”-1:50’47”), en wel dat gedeelte waarin de hogepriesters schreeuwen: ‘Jesu musu dede…'(Jezus moet dood’). In 1974 werd het oratorium door beroeps – en amateurmusici opgevoerd in Paramaribo en geregistreerd. Deze tekst was gebaseerd op de Sranan tongo bijbel van haar oma Carootje.
De Spanjaarden treden eenmalig op, in latere versies van de opera keren ze niet meer terug.
De Afrikanen
Onder in het ruim van het Spaanse galjoen roeren de geketende, slaafgemaakten Afrikanen zich. Volgens de synopsis barsten zij uit in de gospel ‘Tonight I feel like crying…’.
Geluidsfragment Thema Gospel, gespeeld door Majoie Hajary
Ze borduurt hier voort op haar compositie voor piano en fluit uit 1938 [1940]: Fatimah, die ze opdroeg aan fluitist Paul Loewer. Een tekst daarop schreef ze pas in 1965, voor haar geliefde Roland, toen ze in Tokyo verbleef voor werk. Latere bewerkingen van de melodie en tekst noemt ze: Blue raga, vanwege de mix van blues en raga-muziek.
De zwarte lichamen van de slaafgemaakte Afrikanen vormen een cirkel. Alle misère ten spijt symboliseert die cirkel volgens Majoie het ‘mooiste van het mooiste wat er is’: hoop. Hoop op vrijheid. Majoie refereerde hier aan het lot, maar ook aan de veerkracht van haar Afrikaanse voorouders.
In dit script van 1980 komt de zwarte heldin Bethsabee nog niet voor. Die naam lijkt op een van de doopnamen van haar oma Carootje: Carolina Batseba Andresa Esse (1875-1958). Zij was de dochter van Christina Rogers (1838-1926) die samen met haar moeder Auba Carolina Rogers (1810-1974) op 1 juli 1863 meemaakten hoe de afschaffing van de slavernij met bulderende kanonschoten werd ingeluid in Suriname. Niet ondenkbaar, dat Majoie haar voormoeders voor ogen had bij de rol van Bethsabee. Zij verbeeldt de Hoop. Dat thema komt in deze Eldorado wèl voor.
Geluidsfragment Bethsabee/ Hoop, gespeeld door Majoie HajaryDe
Hier reist Majoie met een bewerking van het volkslied ‘Na 16 april’ terug in de tijd, naar 1863. De Surinaamse zanger Max Woiski zong het eind jaren 50 de hitparade in en maakte het onsterfelijk.
De Engelsen
Daarna maken de Engelse planters, de eerste kolonisten van Suriname, hun opwachting op de kade van Paramaribo. Ze komen ‘rechtstreeks uit Swinging Londen’.
Die woorden wekken associaties op met de swinging sixties van het 20e eeuwse Londen, destijds het Walhalla van de popmuziek. Dus mogelijk ging het hier om pop- of rockmuziek. Dat wordt niet duidelijk uit het script.
Hiervan is geen muziek gevonden.
Het waren de Engelsen die Suriname vanaf 1650 als eersten deed kreunen onder de koloniale knoet, totdat de Hollanders het land in 1667 veroverden. In deze versie blijven de Hollanders echter nog buiten beeld.
De Fransen
Fransen arriveren, met in hun boot de mooiste meisjes uit Parijs die staan te trappelen om kirrend de can-can te dansen. Oh la la!
Geluidsfragment Thema Franse Can-can, gespeeld door Majoie Hajary
Majoie trekt hier het verhaal de 20e eeuw in, naar Parijs: het centrum van de revue met de Folies Bergère als erotisch, zinderend knooppunt. In een van haar nooit uitgevoerde tv-scripts brengt de prins van Eldorado – back to the future – in 1981 ook een bezoek aan de Folies Bergère, samen met prinses Toetie.
In latere versies van de opera worden de Fransen rond 1712 ten tonele gevoerd via de historische figuur van de beruchte Franse piraat Jacques Cassard.
De Chinezen
Met de introductie van de Chinese handelaren die hier met hun lange geborduurde gewaden en getooid met haarvlechten precies voldoen aan hun stereotype, slaat Majoie bijna anderhalve eeuw over en springt naar 1853.
Volgens de geschiedenisboekjes waren het vooral landarbeiders die halverwege de 19e eeuw met het oog op de naderende afschaffing van de slavernij in 1863 in China werden geronseld als contractarbeider.
Geluidsfragment Thema Chinese handelaren, gespeeld door Majoie Hajary e.a.
Dit thema verwijst naar haar Fugue 3 onderdeel van het stuk ‘Play koto’, geschreven voor het Japanse snaarinstrument koto. Dat begint met een arrangement van een bekende compositie van de 17e eeuwse componist en koto-speler Yatsuhashi Kengyo. Ook deze muziek keert terug in latere versies van haar opera [Play koto ofwel Eldorado 10, vangt aan met dit arrangement voor Kengyo’s compositie, op 8’54” is de Fugue 3 te horen].
De Hindostanen (India)
Vervolgens doen een Indiase maharadja getooid met tulband en glanzende baard en zijn gezelschap hun intrede: hint naar de Hindoestanen, die vanaf 1873 in de voetsporen van de Chinezen als contractarbeiders naar Suriname kwamen.
Geluidsfragment Thema India, gespeeld door Majoie Hajary
Dit thema is als Raga Lilawati te horen op haar LP New Sound From India (CBS 1967) en is te herleiden tot de Sari-dance uit het Ballet Hindu (The marriage of the Princess), [klik om de partituur te downloaden] dat volgens Surinaamse kranten in 1946 zijn première beleefde in de Verenigde Staten. Haar compositie was geïnspireerd op de Indiase danseres Yaquilard Lilavati die ze tijdens haar verblijf in 1945 in New York ontmoette. Lilavati trad in november 1945 op in de Times Hall in New York, samen met Afrikaanse dansers. Afwisselend voerde het gezelschap Hindoe en Afrikaanse nummers op, aldus de New York Times.
De joden
De stoet wordt afgesloten met een heilige processie van twee joodse rabbijnen met brandende kandelaar. Hun komst verwijst naar de joden die zich nog onder Engels bestuur in de 17e eeuw in Suriname vestigden om suikerplantages op te zetten.
Geluidsfragment Thema joodse processie, gespeeld door Majoie Hajary
Dit thema is eveneens ontleend aan haar oratorium Da Pinawikie dat in 1974 in Paramaribo werd opgevoerd ( vanaf 0:20’20’’- 0:21’41”).
Begane wreedheden blijven in deze eerste versie achterwege. ‘Ze zijn allemaal daar, meegevoerd door hun dromen, opgewonden. De scene weerspiegelt alle verlangens, de koorts…’, vertelt het script.
Niet alle bevolkingsgroepen van Suriname worden hier trouwens gepresenteerd, de Javanen en Inheemsen ontbreken bijvoorbeeld.
Tableau 3
In het derde tableau ‘vechten’ alle groepen om de eerste prijs. Dan flitst de prins tevoorschijn. Hij danst de sterren van de hemel en is zonder twijfel de ongekroonde koning van het bal. Met zijn diamanten sleutel opent hij de deur en trekt alle volkeren van alle streken uit alle eeuwen zijn koninkrijk binnen.
Geluidsfragment Thema van de sleutel, gespeelde door Majoie Hajary
Dit thema is te herkennen als de compositie ‘Indian Dance no 2’, op de B-kant van de LP ‘Requiem pour Mahatma Gandhi’ (CSB, 1968), daar overigens onder de naam ‘Indian Dance no 1’. Zie Database
Tableau 4
In de slotscène, Réconciliation [Verzoening], daalt een gouden met parelen versierd decor vanuit de hoogte langzaam neer op het podium, ‘als in een droom’.
Geluidsfragment Thema van de dans, gespeeld door Majoie Hajary
Hier keert het thema van de Surinaamse Rhapsodie in terug.
Tot besluit
Zoals gezegd, voor zover bekend werd Eldorado nooit op de planken gebracht. Het bleef bij een droom. Wel diende het als inspiratie voor de vervolgversies.
Voor rechthebbenden van foto’s en de collectie, zie COLOFON
Het ballet (1980)
Het ballet (1980)
12 december 1985
12 december 1985
17 november 1987
17 november 1987
Eind ’80 tot 2017
Eind ’80 tot 2017